Hầu như ai cũng cho rằng tiền bạc, sắc đẹp, danh tiếng, địa vị xã hội… là những yếu tố mang lại hạnh phúc. Tuy nhiên qua trải nghiệm, người ta thấy rằng hạnh phúc còn tùy thuộc rất nhiều vào quan niệm, nhận thức, sự cảm nhận của mỗi người, và điều kiện hạnh phúc của mỗi người cũng không giống nhau. Đa phần nam giới nhận thấy yếu tố mang lại hạnh phúc cho họ là quyền lực, địa vị và tiền bạc. Trong khi đó yếu tố mang lại hạnh phúc cho phụ nữ thiên về tình yêu, gia đình, con cái.
Thử tìm hiểu xem những phụ nữ thành đạt có hạnh phúc không, thì thấy rằng thành đạt không phải là nhân tố quyết định mang lại hạnh phúc. Có rất nhiều phụ nữ thành công trong sự nghiệp, có nhiều tiền, có danh tiếng, địa vị trong xã hội nhưng họ không hạnh phúc. Còn đàn ông thành đạt có hạnh phúc không? Các nghiên cứu cho biết hạnh phúc không phụ thuộc vào các yếu tố quyền lực, địa vị và tiền tài. Cũng chính vì thế, một điều khiến cho người ta khó có thể tin là người nghèo thường cảm nhận hạnh phúc nhiều hơn người giàu (kết quả thăm dò của Nielsen về sự cảm nhận hạnh phúc ở những nhóm khác nhau: đàn ông và phụ nữ, người giàu và người nghèo). Xem ra từ bấy lâu người ta đã đánh giá sai lầm những giá trị sống. Cho rằng tiền bạc trong đời sống, nhất là đối với xã hội tiêu thụ thực dụng hiện nay, là điều kiện tất yếu mang lại hạnh phúc, dường như đó là nhận thức mang tính “thực tế” nhưng hóa ra lại sai lầm.
Vậy điều kiện của hạnh phúc là gì? Những nhân tố nào làm nên hạnh phúc? Tiền bạc, danh vọng, địa vị… chỉ là một trong những nhân tố góp phần làm nên hạnh phúc, chúng không phải là nhân tố duy nhất quyết định. Có thể hiểu hạnh phúc là trạng thái thoải mái, dễ chịu, cảm thấy thỏa mãn, hài lòng, sung sướng, vì thế nếu cơ thể không khỏe mạnh, gia đình không đầm ấm, các mối quan hệ không tốt đẹp, công việc gặp rắc rối, phải chịu nhiều áp lực căng thẳng trong cuộc sống thì liệu tiền bạc, danh vọng, địa vị có mang lại hạnh phúc cho chúng ta không? Chỉ khi cuộc sống có sự cân bằng hài hòa, hoặc chỉ khi chúng ta làm chủ được những tham muốn trong lòng, tìm thấy được niềm vui nội tại thì chúng ta mới có được hạnh phúc. Phải chăng đây mới chính là điều kiện của hạnh phúc?
Tuy nhiên, thật không dễ có được sự cân bằng hài hòa trong cuộc sống, chỉ còn cách làm chủ những tham muốn của mình, sống với niềm vui bên trong tâm hồn để có hạnh phúc. Nếu làm được điều này thì dù ở trong hoàn cảnh nào chúng ta cũng có được niềm vui và hạnh phúc. Chẳng hạn như có những người tuy nghèo, họ thiếu thốn về vật chất nhưng họ vẫn có hạnh phúc nhờ biết tự mãn nguyện, biết vui với những gì mình đang có, không đòi hỏi, không mong cầu nhiều. Từ xưa đến nay có nhiều bậc vĩ nhân sống không vì danh vọng, bạc tiền như mọi người trên thế gian mà họ vẫn thấy an vui, lạc quan và hạnh phúc. Các bậc tu hành cũng vậy, đời sống không có các thú vui hưởng thụ, thế mà họ vẫn an nhiên, không ưu phiền, không phàn nàn than thở.
Hạnh phúc có được từ sự làm chủ những tham muốn là thứ hạnh phúc không cần những điều kiện bên ngoài. Ví dụ như khi giúp đỡ được nhiều người mà không mong cầu tri ân báo đáp, chúng ta cảm thấy hạnh phúc và thoải mái hơn khi mong cầu việc làm đó mang lại danh tiếng và lợi ích cho mình. Chính nhận định sai lầm và những tham muốn không dừng về tiền tài, địa vị, quyền lực đã khiến cho người ta quên đi những giá trị sống khác như tình bạn, tình yêu, gia đình, lòng vị tha, bác ái, sự bình an và thanh thản của tâm hồn v.v… Những giá trị sống này mang lại hạnh phúc rất nhiều cho chúng ta, chúng luôn tồn tại nhưng vô tình chúng ta quên bỏ.
Những khát vọng, những tham muốn là động lực thúc đẩy chúng ta tìm cầu, tạo ra tiền của vật chất, danh vọng, địa vị, những cảm giác khoái lạc từ sự hưởng thụ nhưng chính nó cũng là nguyên nhân khiến chúng ta bất an, phiền não và mất đi sự tự do thanh thản. Chúng ta bị những tham muốn sai sử, bị hoàn cảnh bận rộn do mình tạo ra giam hãm, trói buộc, chúng ta bị áp lực, bị hành hạ bởi những nhu cầu ảo, những gì mình tưởng là chúng sẽ mang lại niềm vui và hạnh phúc cho mình. Khi mong cầu không được toại nguyện thì khổ. Có được rồi nhưng bị mất đi cũng khổ. Nhưng đâu phải mong cầu nào cũng được toại nguyện và những gì ta có được đều tồn tại mãi với ta. Đó là chưa nói đến những tham muốn, mong cầu bất tận của con người. Chúng ta cứ đi từ tham muốn, mong cầu này đến tham muốn, mong cầu khác. Vì thế, khi biết đánh giá nhu cầu thực để đáp ứng những gì cần thiết cho cuộc sống và làm chủ những tham muốn, mong cầu, không để chúng thao túng, dẫn dắt, có sự rèn luyện tâm để định tĩnh, sáng suốt trước những mê hoặc, cám dỗ của thế giới bên ngoài thì chúng ta sống với sự bình an, thanh thản, chúng ta có được niềm vui nội tại, tức niềm vui từ bên trong không cần những điều kiện bên ngoài.
Tâm hồn càng rộng mở, quên đi ý niệm về “tôi” và những gì “của tôi”, không còn tham muốn chiếm hữu thì càng có bình an và hạnh phúc.
Trong thời gian khủng hoảng tài chính, kinh tế toàn cầu (2008), ở Estonia người ta thực hiện ý tưởng thành lập một ngân hàng gọi là “Ngân hàng hạnh phúc” (Happy bank). Khác với ngân hàng bình thường, Ngân hàng hạnh phúc “huy động vốn” và “cho vay” những ý tưởng, sáng kiến mang đến niềm vui, niềm hạnh phúc cho mọi người để vượt qua những khó khăn thử thách trong thời kỳ kinh tế suy thoái. Người sử dụng dịch vụ Ngân hàng hạnh phúc mở tài khoản và làm giàu tài khoản của mình bằng cách cống hiến ý tưởng và làm nhiều điều tốt có ích cho cộng đồng xã hội, mang lại hạnh phúc cho mọi người. Tài khoản càng lớn khi có nhiều ý tưởng, sáng kiến đóng góp và làm nhiều điều tốt. Ở đây người giàu có không phải là người có nhiều tiền mà là người có nhiều đóng góp cho cộng đồng, xã hội. Lãi suất của ngân hàng chính là niềm vui và hạnh phúc mà mình có được khi làm điều tốt. Những người tham gia đầu tư vào Ngân hàng hạnh phúc ý thức được rằng giá trị hạnh phúc không lệ thuộc vào giá trị tiền bạc, nhờ đó họ không bị suy sụp, khủng hoảng tâm lý trước tình trạng biến động của nền kinh tế, họ thấy rằng dù nghèo khó về tiền bạc nhưng giàu có về tâm hồn vẫn tạo cho cuộc sống nhiều niềm vui và hạnh phúc. Qua hoạt động của Ngân hàng hạnh phúc người ta biết thông cảm và thương yêu nhau hơn, biết chia sẻ, giúp đỡ nhau, cùng chung tay cải thiện cuộc sống. Hàng trăm diễn đàn cộng đồng do Ngân hàng hạnh phúc tổ chức tạo điều kiện cho mọi người trao đổi, sẻ chia những kinh nghiệm sống, những ý tưởng thiết thực hữu ích mang lại niềm vui, hạnh phúc cho mọi người.
Hạnh phúc luôn là mục tiêu con người hướng đến. Sống thì ai cũng biết, cần nơi ăn chốn ở, cần ăn uống, ngủ nghỉ, rèn luyện, làm việc để cơ thể vật lý tồn tại; cần sinh hoạt, thưởng thức văn hóa tinh thần để nuôi dưỡng tình cảm, tâm lý. Tuy nhiên sống làm sao, sống như thế nào để có hạnh phúc là điều vô cùng quan trọng, đó là cả một nghệ thuật, đòi hỏi nhiều ở kỹ năng nhận thức, tư duy và hành động trong quá trình xây dựng cuộc sống.
Sự nhận thức sai lầm về các giá trị sống là nguyên nhân lớn dẫn đến đời sống không hạnh phúc. Nguyên nhân này chịu tác động rất nhiều từ nghiệp riêng của mỗi con người (biệt nghiệp), môi trường sống, gia đình và hoàn cảnh xã hội.
Có tinh tế, biết cảm nhận niềm hạnh phúc trong cuộc sống hay không cũng là nguyên nhân khiến cho người ta có hay không có hạnh phúc. Nếu cứ cho rằng phải đạt được mục tiêu giàu sang, danh vọng, quyền lực thì mới có niềm vui, mới có hạnh phúc, rồi quên bỏ tất cả những giá trị sống khác, để cố sức đạt được mục tiêu thì cả quá trình phấn đấu là cả một chặng đường nhọc nhằn không hạnh phúc. Nhưng nếu tinh tế hơn, biết cảm nhận niềm vui, hạnh phúc trong quá trình sống và làm việc, trong quá trình nỗ lực phấn đấu, ý thức được rằng hạnh phúc luôn có mặt trên mỗi chặng đường ta đi qua, ta phải biết cảm nhận nó, thì dù chưa đạt được mục tiêu ta vẫn có hạnh phúc, ta vẫn có niềm vui. Còn như đợi đạt được mục tiêu rồi ta mới có hạnh phúc thì biết đâu sau mục tiêu đó còn có các mục tiêu khác được đặt ra, đâu là mục tiêu cuối cùng? Vậy hạnh phúc có được chỉ là thứ hạnh phúc tạm thời và quá ngắn ngủi, biết bao giờ ta mới có được hạnh phúc lâu bền? Hoặc nếu như ta không đạt được mục tiêu thì sao? Đâu chắc mọi sự nỗ lực đều thành công cả.
Bởi thế, có hạnh phúc hay không, có hạnh phúc nhiều hay ít tùy thuộc vào việc ta biết cảm nhận hạnh phúc hay không, biết cảm nhận ít hay nhiều, và quan trọng là tùy thuộc vào việc ta biết tạo ra hạnh phúc cho chính mình hay không?